Fot. Flickr.com
Rozwój rynku energii w Polsce
W roku 1997 weszła w życie ustawa Prawo energetyczne, która przyczyniła się do kształtowania najważniejszego procesu, jakim jest demonopolizacja rynku energii. Wówczas zaczęto wyróżniać wytwórców energii, firmy odpowiedzialne za dystrybucję, przesył oraz handel energią. Tym poszczególnym podmiotom przypisano także konkretną rolę jaka mają pełnić na rynku. W 2007 roku nastąpiła liberalizacja, co za tym idzie podmioty działające w poszczególnych dziedzinach zaczęły współpracować ze sobą na zasadach komercyjnych. Zmiany te miały i mają, gdyż rynek energii ciągle się rozwija przynieść pozytywne działanie widoczne jako uwolnieniecen, oraz zwiększenieefektywność wykorzystania energii. Dodatkowymi atutami liberalizacji jest też zagwarantowaniewysokiej jakości prądu jako towaru, jak i wysokiej jakości obsługi dostarczania energii do odbiorcy finalnego. Reasumując, wszelkie zmiany mają na celu stworzenie konkurencji na rynku energii, gdyż konkurencja sprzyja obniżeniu cen, jak i zagwarantowaniu wysokiej jakości usług obsługi klienta. Zmiany te mają przełożyć się na ochronę bezpieczeństwa energetycznego. Skoro mamy wyodrębnione podmioty biorące udział w rynku, to każdy z nich ma też swoje zadania, które musi należycie wykonać. Wielkiego znaczenia nabrała też ochrona środowiska.Od wytwórców oczekuje się oszczędności i racjonalnego korzystania z paliw jak i odpowiedniego zagospodarowania odpadów. Od dystrybutorów należytego zabezpieczenia i modernizacji sieci. Natomiast my, odbiorcy mamy nie marnować energii, inwestując w energooszczędne sprzęty czy budując energooszczędne domy. Wszelkie dokonane zmiany opierają się o trzy filary:
- wolną konkurencję wzmożoną przez liberalizację rynku, której warunkiem i gwarancją istnienia jest zasada dostępu do sieci stron trzecich (tzw. zasada TPA, opiera się ona na tym, że odbiorcy końcowi mogą swobodnie wybierać sprzedawcę energii korzystając nadal z usług terenowego OSD)
- bezpieczeństwo energetyczne oparte na wyszczególnieniu obowiązkówpodmiotów działających na rynku,
- ochronie środowiska, tzn.całość działań na rynku ma cechować siętroską o środowisko naturalne.
Podmioty występujące na rynku energii elektrycznej
Nie da się opisać mechanizmów panujących na rynku, bez charakterystyki podmiotów uczestniczących i kształtujących te mechanizmy. Niejednokrotnie na naszej stronie opisywaliśmy uczestników rynku energii tym razem krótkie przypomnienie:
Wytwórcy, producenci energii elektrycznej. Wyróżniam kilkanaście klasyfikacji wytwórców, ma to związek z surowcami i technologiami jakich używają do produkcji prądu elektrycznego. W Polsce głównym surowcem jest węgiel, zatem znaczące miejsce w rynku mają elektrownie systemowe (konwencjonalne), następnie elektrociepłownie, w których powstaje prąd oraz ciepło. Niewielki odsetek stanowią producenci energii ze źródeł odnawialnych tj.: elektrownie wiatrowe, wodne, biogazownie, systemy czerpiące energię słoneczną (kolektory, źródła fotowoltaiczne, panele słoneczne) kolejną grupę stanowią elektrownie, wktórych spalana jest biomasa.
Spółki obrotu czyli sprzedawcy energii elektrycznej. Podmioty te kupują energię od wytwórców na zasadach kontraktowych bądź na Towarowej Giełdzie Energii, by następnie sprzedać ją odbiorcy końcowemu (nam)
Dystrybutorzy energii. Energia elektryczna transportowana jest liniami wysokiego napięcia, zanim trafi do klienta musi przejść przez sieci przesyłowe o napięciu 230 V do 110 kV, których właścicielem są Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A., takim rodzajem linii prąd wędruje z elektrowni do Głównego Punktu Zasilającego. Dalej energia transportowana jest z GPZ do klienta sieciami o napięciu od 230 V do 110 kV, sieci te należą do dystrybutorów. OSD muszą spełniać szereg wymagać ustawowych, mają też ustawowo określone zadania, za swoja pracę pobierają opłatę, która doliczana jest do naszego rachunku za energię elektryczną.
Odbiorcy finalni, czyli firmy i gospodarstwa domowe korzystające z energii elektrycznej. Większą cześć odbiorców ponad 75% stanowią odbiorcy prowadzący działalność gospodarczą, korzystający z taryf grupy A, B lub C. W mniejszości są gospodarstwa domowe korzystające z taryfy grupy G.
W trosce o prawidłowe działanie tych podmiotów, na rynku działają też inne instytucje, są to organyprawodawcze czy regulacyjne takie jak Urząd Regulacji Energetyki, Towarzystwo Obrotu Energią, Towarowa Giełda Energii, Operator Systemu Przemysłowego.
Formy nabywania energii elektrycznej
Ustawa Prawo energetyczne nie zawiera w swojej treści szczegółowych rozwiązań, tylko ogóle wytyczne dotyczące nabycia prądu przez spółki obrotu. Obecnie na polskim rynku panują trzy segmenty dzięki, którym można nabyć energię elektryczną. Są to rynek kontraktowy, TGE i rynek bilansujący.
Rynek kontraktowy to inaczej dwustronne umowy, zawierane są pomiędzy wytwórcami energii elektrycznej a spółkami obrotu, kontrakty takie zazwyczaj zawierają godzinowy rozkłada dostarczania energii.
Towarowa Giełda Energii czyli rynek giełdowy. Uczestnicy giełdy nabywają energię w transzach, giełda składa się z notowań, bilansu otwarcia i RynkuDnia Następnego. Podmioty nabywające energię zakupują ją o ustalonych godzinach i w ustalonej na dany moment cenie. Ze zleceń zakupu tworzona jest krzywa podaży, natomiast ze sprzedaży tworzy się krzywą popytu. Cena tworzona jest w oparciu o równowagę, pomiędzy zgłaszanym zapotrzebowaniem i dokonanym zakupem. Jednak analiza giełdy jest bardziej skomplikowana, na ceny wpływają także aspekty polityczne (obostrzenia prawne, rządowe dopłaty), zachowania podmiotów zagranicznych czy czynniki pogodowe (huragany, powodzie, osunięcia w kopalniach)
Rynek bilansujący, na tym rynku kupuje się energię,która nie była przedmiotem wcześniejszej umowy, azostała pobrana jako nadwyżka przez odbiorcę końcowego. OSD sprawuje nadzór nad rynkiem bilansującym, ten podmiot dokonuje zakupu nadwyżki niewykorzystanej energii jak i odsprzedaje energię, którą pobrali odbiorcy finalni, a nie zakupiły spółki obrotu. Rynek ten jest obowiązkowy jak i niezbędny do prawidłowego zbilansowania popytu i podaży, nie może być, bowiem tak, że spółka obrotu (nasz sprzedawca) zakupi zbyt mało energii na giełdzie w efekcie czego my zostaniemy pozbawieni prądu. Prąd do nas dotrze, ale spółka handlowa (sprzedawca) musi zakupić ją od OSD.
Cechy rynku energii
Jeśli ktoś analizuje procesy gospodarcze wie, że wpływa na nie wiele czynników a do najważniejszych należą zachowania podmiotów tworzących dany rodzaj rynku. Najistotniejszą cechą rynku energii elektrycznej jest niewątpliwie zrównoważenie popytu i podaży, jest to o tyle trudne ze względu na brak możliwości magazynowania energii, zatem pozycja OSD, OSP nabiera dodatkowego znaczenia. Rynek energii bywa specyficzny można powiedzieć, że ten towar zawsze charakteryzuje się zbytem, jednak nowoczesne technologie urządzenia energooszczędne, warunki pogodowe i spowodowane nimi kataklizmy mogą ograniczy bądź zwiększyć zapotrzebowanie na prąd. Mogą to być czasowy wzrost czy spadek popytu albo trent utrzymujący się przez dłuższy czas. Koleją cechą jest zmienność rynku w czasie te cechę można zaobserwować wówczas gdyż zmieniają się przepisy czy do gry rynkowej włączają się nowe podmioty. Chociaż informacje o rynku energii można znaleźć w sieci czy ukazujących się publikacjach to nadal świadomość o nim jest niewielka. Odbiorca nie ma możliwości sprawdzić od którego konkretnie wytwórcy nabywa energię, czy z jakich dokładnie surowców została ona wytworzona. Wie jedynie (ma możliwość sprawdzić) kto jest dystrybutorem sieci, z której korzysta. Od 2007 roku odbiorcy mogą także swobodnie zmieniać sprzedawcę energii, korzystając z liberalizacji rynku.
Grażyna Kulik, Redaktor
616 350 233